Dlaczego witamina B1 jest na receptę i jakie są skutki jej niedoboru?

Co to jest witamina B1 i jak działa w organizmie?

Witamina B1, znana również jako tiamina, to jedna z kluczowych witamin z grupy B, niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pełni niezwykle ważną rolę w przemianie węglowodanów w energię, wspomaga działanie układu nerwowego, mięśniowego oraz serca. Organizm ludzki nie jest w stanie samodzielnie jej syntetyzować, dlatego musi być dostarczana z pożywieniem lub suplementami.

Tiamina jako kofaktor enzymatyczny wspomaga działanie ważnych enzymów, takich jak transketolaza, dehydrogenaza pirogronianowa czy dehydrogenaza alfa-ketoglutaranowa. Są one kluczowe w metabolizmie glukozy i energetycznym szlaku cyklu Krebsa.

Dlaczego witamina B1 jest na receptę?

W polskich aptekach preparaty zawierające wysokie dawki tiaminy (zwłaszcza w formie iniekcyjnej lub dawkach przekraczających podstawowe zapotrzebowanie) dostępne są wyłącznie na receptę. Ale z czego to wynika?

Po pierwsze, witamina B1, mimo że jest substancją naturalnie występującą w pożywieniu, stosowana w dużych dawkach może powodować działania niepożądane, zwłaszcza w postaci zastrzyków. Mogą to być reakcje alergiczne, w tym anafilaksja, szczególnie przy podaniu dożylnym. Dlatego leki zawierające tiaminę stosowane w celach terapeutycznych wymagają nadzoru lekarza.

Po drugie, niedobór witaminy B1 często pojawia się jako objaw chorób współistniejących (alkoholizmu, niewydolności wątroby, nowotworów), które wymagają szerokiej diagnostyki. Przepisanie tiaminy na receptę pozwala lekarzowi ocenić stan pacjenta i dostosować leczenie do konkretnej sytuacji klinicznej.

Jakie są objawy niedoboru witaminy B1?

Niedobór tiaminy może prowadzić do szeregu poważnych zaburzeń, szczególnie związanych z układem nerwowym i sercowo-naczyniowym. Objawy mogą być niespecyficzne, co utrudnia szybkie rozpoznanie. Do najczęstszych należą:

• uczucie zmęczenia i osłabienie mięśni,
• drażliwość, zmienność nastrojów,
• osłabienie pamięci i trudności w koncentracji,
• bóle i drętwienie kończyn,
• zaburzenia rytmu serca, kołatanie serca,
• obrzęki kończyn,
• utrata apetytu i utrata masy ciała.

Długotrwały i poważny niedobór tiaminy może prowadzić do dwóch groźnych chorób: zespołu Wernickego-Korsakowa (encefalopatii alkoholowej) oraz beri-beri.

Co to jest choroba beri-beri?

Beri-beri to klasyczna choroba powiązana z niedoborem witaminy B1. Występuje w dwóch postaciach – suchej i mokrej. Sucha postać beri-beri wiąże się głównie z uszkodzeniem układu nerwowego, objawia się drętwieniem, zanikiem mięśni i trudnościami w poruszaniu się. Mokra postać dotyka układu krążenia – może prowadzić do niewydolności serca, duszności, obrzęków i tachykardii.

Chociaż choroba ta była niegdyś częsta w krajach o niskim poziomie odżywienia (np. opartych na diecie ryżowej), obecnie zdarza się także w krajach rozwiniętych, m.in. u osób nadużywających alkoholu lub cierpiących na zaburzenia wchłaniania.

Jakie grupy osób są szczególnie narażone na niedobór tiaminy?

Pewne grupy ludzi wykazują zwiększone ryzyko niedoboru witaminy B1, zarówno z powodu ograniczonego spożycia, jak i zwiększonego zapotrzebowania organizmu. Należą do nich:

• osoby przewlekle nadużywające alkoholu – etanol zakłóca wchłanianie tiaminy w jelitach i zaburza jej przemiany metaboliczne,
• osoby z chorobami jelit, np. celiakią czy nieswoistymi zapaleniami jelit,
• osoby żywione pozajelitowo lub na diecie eliminacyjnej,
• kobiety w ciąży i karmiące – ze względu na zwiększone zapotrzebowanie,
• seniorzy – u których naturalnie spada zdolność wchłaniania witamin i minerałów,
• chorzy na cukrzycę, choroby nowotworowe czy niewydolność nerek.

Gdzie występuje witamina B1 w pożywieniu?

Podstawowym źródłem tiaminy w diecie są produkty zbożowe, w szczególności pełnoziarniste. Niestety w procesie rafinacji mąki większość tiaminy ulega usunięciu, dlatego dieta oparta na białej mące sprzyja jej niedoborom. Inne dobre źródła to:

• produkty pełnoziarniste – pieczywo razowe, kasze, otręby,
• rośliny strączkowe – soja, soczewica, groch,
• orzechy i nasiona – słonecznik, orzechy nerkowca,
• mięso – szczególnie wieprzowina,
• podroby – wątroba, nerki, serca,
• warzywa – brokuły, szpinak, brukselka,
• drożdże spożywcze i piwne.

Czy można przedawkować witaminę B1?

Witamina B1 jest rozpuszczalna w wodzie, co oznacza, że jej ewentualny nadmiar wydalany jest z moczem. Dlatego przedawkowanie tiaminy z naturalnym jedzeniem jest praktycznie niemożliwe. Jednak przyjmowanie jej w formie suplementów, zwłaszcza pozarejestrowanych preparatów, może prowadzić do zaburzeń, takich jak bóle głowy, nudności, reakcje alergiczne, a w rzadkich przypadkach – wstrząs anafilaktyczny.

Zalecana dzienna dawka tiaminy dla osoby dorosłej to około 1–1,4 mg. W przypadku stanów chorobowych dawki terapeutyczne mogą wynosić nawet kilkaset mg dziennie, ale muszą być stosowane pod kontrolą lekarza.

Kiedy warto wykonać badania poziomu tiaminy?

Badania poziomu witaminy B1 we krwi nie są rutynowe i wykonywane są zazwyczaj na zlecenie lekarza, w przypadku podejrzenia poważnych niedoborów. Objawy, które mogą sugerować konieczność wykonania takich badań to:

• przewlekłe zmęczenie i problemy z koncentracją,
• neuropatia obwodowa – mrowienie, drętwienie kończyn,
• niewyjaśnione bóle mięśniowe i zanik mięśni,
• objawy ze strony układu krążenia – duszność, obrzęki, tachykardia,
• ostre stany neurologiczne, np. zaburzenia równowagi i pamięci.

W przypadku potwierdzonego niedoboru często wdraża się suplementację pod nadzorem lekarskim, a w ciężkich przypadkach – leczenie szpitalne z dożylnym podaniem tiaminy.